तिहार (दीपावली) नेपाली हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको एक अत्यन्त महत्वपूर्ण चाड हो, जुन पाँच दिनसम्म मनाइन्छ।
यस चाडको धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक महत्व छ। यहाँ तिहारको मुख्य महत्वहरू संक्षेपमा उल्लेख गरिएका छन्:
धार्मिक महत्व:
यमराज र यमुनाको कथा: तिहार यमराज (मृत्युदेवता) र उनकी बहिनी यमुनाको सम्बन्धमा आधारित छ। यमपञ्चकका दिनहरूले आत्मा, मृत्यु र भाइबहिनीको सम्बन्धलाई सम्मान दिन्छ।
लक्ष्मी पूजाको दिन: धन, समृद्धि र उज्यालोकी देवी लक्ष्मीको पूजा गरी घरमा समृद्धि र सकारात्मकता ल्याउने विश्वास गरिन्छ।
गोवर्धन पूजामा: गाई, गोरु, र गोवर्धन पर्वतको पूजा गरी कृषिप्रतिको आस्था देखाइन्छ।
पशु पन्छि प्रति सम्मान:
काग तिहार, कुकुर तिहार, गाई तिहार, गोरु तिहार: यी जनावरहरू मानव जीवनका लागि सहयोगी भएकाले उनीहरूलाई सम्मान, पूजा र कृतज्ञता प्रकट गरिन्छ।
सामाजिक महत्व:
भाइटीका: दिदीबहिनी र दाजुभाइबीचको प्रेम, स्नेह र दिर्घायुको कामना गरिने दिनको रूपमा लिइन्छ। तिहारको पाँचौं दिन भाइटिकामा दिदीबहिनी र दाजुभाइबीच टीका लगाइने, माला र मिठाइ साटासाट गरिन्छ, र आत्मीयता बलियो बनाइन्छ।
सांस्कृतिक महत्व:
घर सफा गर्ने, रंगोली (रङोली/मण्डला) बनाउने, दीप जलाउने, देउसी–भैलो जस्ता सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूबाट समुदायमा उत्सवको भावना र एकता बढाइन्छ।
उज्यालोको पर्व:
तिहारलाई “उज्यालोको पर्व” पनि भनिन्छ। यो अन्धकार (अज्ञान, नकारात्मकता) माथि उज्यालो (ज्ञान, आशा, समृद्धि) को विजयको प्रतीक हो।
तिहार केवल धार्मिक चाड मात्र नभई सामाजिक, सांस्कृतिक र नैतिक सन्देश बोकेको पर्व हो, जुन परिवार र समुदायलाई नजिक ल्याउँछ, परम्पराको संरक्षण गर्छ, र सकारात्मक ऊर्जा फैलाउँछ।
