काठमाडौं। राष्ट्र बैंकले विदेशी मुद्राको भण्डार मजबुत बनाउन पछिल्ला समयमा सुनमा लगानी तीव्र रूपमा बढाएको छ। चालु आर्थिक वर्ष २०८२/८३ मा मात्र लगभग ३३ अर्ब रुपैयाँ बराबरको अतिरिक्त सुन खरीद गरेको छ, जसका कारण सुन–चाँदीसम्बन्धी कुल सम्पत्ति २ खर्ब रुपैयाँभन्दा बढी पुगेको राष्ट्र बैंकको विवरणले देखाउँछ। साथै, बैंकले सुन प्रमाणपत्र (Gold Certificate) मा गर्ने लगानी पनि निरन्तर विस्तार गरिरहेको छ।
यसका प्रमुख प्रभावहरू:
१.१ आर्थिक स्थिरतामा सकारात्मक संकेत
-सुन विश्वकै सबैभन्दा सुरक्षित सम्पत्ति (safe haven asset) मानिन्छ।
-NRB को सुन भण्डार बढ्नुले संकटका समयमा देशको भुक्तानी क्षमतामा विश्वास बढाउँछ।
-विदेशी लगानीकर्ता र अन्तर्राष्ट्रिय संस्थालाई ‘economic stability’ को सन्देश।
१.२ विदेशी मुद्रा जोखिम (USD volatility) कम
-नेपालको विदेशी मुद्रा भण्डारमा अमेरिकी डलर (USD) को हिस्सा अत्यधिक छ।
-USD कमजोर हुँदा वा विश्व बजारमा उतार–चढाव हुँदा भण्डारको मूल्य गिर्न सक्छ।
-सुनले यस्तो जोखिम हेज (hedge) गर्छ।
१.३ आयात भुक्तानी क्षमता मजबुत
-ठूलो सुन भण्डारले नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुरक्षित बनाउँछ।
-संकटकालमा सुन बेचेर वा गिरवी राखेर (collateral) विदेशी मुद्रा जुटाउन सकिन्छ।
१.४ मौद्रिक नीतिमा थप लचिलोपन
-विदेशी मुद्रा भण्डार बलियो हुँदा:
*आयात नियन्त्रण सहज
*विनिमय दर कायम गर्न सहज
*बजारमा USD आपूर्ति नियन्त्रण गर्न सरल
*ब्याजदर व्यवस्थापनमा NRBलाई थप स्वायत्तता।
यसले विदेशी मुद्रा भण्डारमा के अर्थ राख्छ?
२.१ भण्डारको गुणस्तर (Quality of Reserves) सुधार
विदेशी मुद्रा भण्डार (FOREX) को मूल्य दुई कुरामा निर्भर हुन्छ—
* कति भण्डार छ (volume)
* कस्तो सम्पत्तिमा राखिएको छ (quality)
NRB ले सुन किनेर भण्डारको गुणस्तर सुधार गरिरहेको हो।
२.२ भण्डारमा विविधीकरण (Diversification)
नेपालमा विदेशी भण्डारको संरचना सामान्यतः यस्तो छ।
-
USD
-
अन्य मुद्रा (EUR, INR, JPY, GBP)
-
IMF को SDR
-
सुन (अब उल्लेखनीय हिस्सा)
सुन थपिँदा विदेशी भण्डार अब एकमात्र मुद्रामा केन्द्रित हुँदैन। यसले मुद्रा जोखिम घटाउँछ।
२.३ भण्डारको कुल मूल्य स्थिर
-
मुद्राहरूको मूल्य घट–बढ हुँदा भण्डारको मूल्य घट्न सक्छ।
-
तर सुनको मूल्य दीर्घकालमा बढ्ने प्रवृत्ति भएकाले भण्डारको कुल मूल्य स्थिर रहन्छ वा बढ्छ।
3) राष्ट्र बैंकले सुन लगानी किन बढायो? (मुख्य कारणहरू)
३.१ विश्वभरका केन्द्रीय बैंकहरूले सुन किन्ने दर बढाइरहेका छन्
२०२२–२०२४ बीचमा चीन, भारत, तुर्की र पोल्याण्ड
लगायत देशका केन्द्रीय बैंकहरूको सुन किन्ने दर तीव्र रूपमा बढ्यो।
नेपालले पनि वैश्विक प्रवृत्तिलाई अनुसरण गरिरहेको संकेत।
३.२ USD बाट अत्यधिक निर्भरता घटाउन
नेपालको विदेशी व्यापार लगभग ६०% USD–denominated छ। USD को कमजोर हुने सम्भावना र geopolitical जोखिमहरूका कारण भण्डार USD मा मात्र राख्नु दीर्घकालमा सुरक्षित मानिँदैन।
३.३ सुनको मूल्य लगातार बढिरहेको छ:
सुनको मूल्य विश्व बजारमा ऐतिहासिक उच्चतिर छ (inflation hedge का रूपमा)।
NRB ले मूल्य अझै बढ्ने अनुमानमा दीर्घकालीन सम्पत्ति बढाउने रणनीति लिएको बुझिन्छ।
३.४ विदेशी भुक्तानी सन्तुलन सुधार
सुनले विदेशी भुक्तानी संकट (Balance of Payments pressure) नियन्त्रण गर्न वैकल्पिक सुरक्षा जाल (buffer stock) जस्तै काम गर्छ।
३.५ सुन प्रमाणपत्र (Gold Certificate) मा लगानी विस्तार
सुन भण्डारण गर्न: भण्डारण लागत, सुरक्षागत जोखिम, भौतिक सुन आपूर्ति जस्ता समस्या हुन्छन्।
तर सुन प्रमाणपत्र भने सुरक्षित, तरल (liquid), सजिलो रूपमा नकदमा रूपान्तरण हुने, कागजी/डिजिटल दाबी जस्तै हुन्छ। त्यसैले NRB यसतर्फ आकर्षित भएको हो।
चालु आर्थिक वर्ष २०८२/८३
* ३३ अर्ब रुपैयाँ बराबरको नयाँ सुन खरीद
* सुन–चाँदीसम्बन्धी कुल सम्पत्ति २ खर्ब रुपैयाँ नाघ्यो
* सुन प्रमाणपत्रमा लगानी निरन्तर वृद्धि
* विदेशी मुद्रा भण्डार (FOREX) लगभग १६–१७ खर्ब रुपैयाँको आसपास (नवीनतम अनुमान)
४.२ भण्डारको संरचना (Approximate Composition)
* मुद्रा (USD, EUR, INR आदि): 80–84%
* IMF को SDR: ~5–6%
* सुन (physical+certificates):10–14% (वृद्धि हुँदै)।
(नोट: प्रतिशतहरू वर्षअन्तमा परिवर्तन हुन सक्छन्)
- यसले नेपालको अर्थतन्त्रलाई दीर्घकालमा के दिन सक्छ?
* संकटकालीन सुरक्षा : अचानक विदेशी मुद्रा संकट परे सुन बेचेर/गिरवी राखेर USD जुटाउन सकिन्छ।
* स्थिर विनिमय दर: NRB लाई USD बजारमा हस्तक्षेप गर्न सहज।
* विश्वसनीयता: IMF, विश्व बैंक, र अन्तर्राष्ट्रिय लगानीकर्तामा नेपालप्रति विश्वास बढ्छ।
धितो–सुरक्षित ऋण (Collateral-based borrowing)
भविष्यमा नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय बजारबाट कम ब्याजमा ऋण लिन सक्ने सम्भावना बढ्छ।
